Tegemoetkomingen aan personen met een handicap: cijfers voor 2022 beschikbaar

De FOD Sociale Zekerheid publiceert verschillende cijfergegevens over de sociale bescherming in België, waaronder de statistieken over de inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT) en de integratietegemoetkoming (IT). Beide tegemoetkomingen worden beheerd door de Directie-generaal Personen met een handicap van de FOD Sociale Zekerheid.

Zowel de IVT als de IT zijn bestemd voor personen tussen 18 en 65 jaar. De inkomensvervangende tegemoetkoming compenseert deels het inkomensverlies door je handicap. De integratietegemoetkoming is een compensatie voor de bijkomende kosten die je als persoon met een handicap hebt om deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk leven.

Deze cijfers werden recent bijgewerkt naar 2022 en zijn terug te vinden in onze rubriek “Cijfers van sociale bescherming”. In wat volgt bespreken we kort een aantal bevindingen op basis van deze nieuwe gegevens.

De statistieken over personen met een handicap laten eerst en vooral toe om de evolutie van het aantal rechthebbenden op een IVT en/of een IT in kaart te brengen (zie Figuur 1 hieronder). Als we de cijfers voor de laatste 10 jaar bekijken, zien we dat het aantal rechthebbenden op een IVT en/of een IT doorheen de tijd gestaag blijft toenemen. Iets meer vrouwen dan mannen hebben recht op een tegemoetkoming: hun aandeel bedraagt respectievelijk 52,5% en 47,5% van het totale aantal rechthebbenden in 2022. Deze percentages bleven vrij stabiel de voorbije tien jaar. 

Hiernaast kunnen de cijfers ook worden opgesplitst naar type tegemoetkoming. Figuur 2 illustreert de evolutie van het aantal rechthebbenden op enkel een IVT, enkel een IT of op beide. Elk van de groepen kent een continue stijging gedurende de voorbije 10 jaar. Globaal steeg het aantal rechthebbenden van 166 903 in 2013 tot 230 703 in 2022, een stijging met 38,2%. De meest uitgesproken stijging, van 62.686 rechthebbenden in 2013 tot 93.727 in 2022 (+49.5%), doet zich voor bij de categorie die enkel recht heeft op een IT. Tijdens dezelfde periode steeg het aantal mensen dat recht had op zowel IVT als IT van 86.838 in 2013 tot 114.437 in 2022 (+31,8%), het aantal mensen met recht op een IVT maar niet op een IT van 17.379 tot 22.539 (+29,7%).

In het begin van deze periode steeg vooral het aantal begunstigden van de IT, maar in 2021 en 2022 zien we, na jaren van eerder beperkte groei, ook een uitgesproken stijging bij de IVT (+4,8% resp. 7,5% voor wie IVT en IT combineert, bij de categorie “enkel IVT” +4.8% resp. +8,6%). Dat die evoluties niet helemaal parallel verlopen is niet zo vreemd als het misschien lijkt. Zowel IVT als IT vereisen een medische erkenning als persoon met een handicap. Wat wel verschilt zijn de barema’s en de inkomenstoets, namelijk hoe de inkomsten van de persoon met een handicap en/of diens eventuele partner in rekening worden gebracht.

Naast cijfergegevens met betrekking tot het aantal rechthebbenden op een uitkering, publiceren we ook een aantal gegevens over de uitgaven. Figuur 3 geeft de evolutie van het gemiddeld maandelijks bedrag weer en dit zowel in lopende prijzen (nominale bedragen) als in constante prijzen (bedragen gecorrigeerd voor prijsschommelingen en inflatie).[1] Deze laatste geven een indicatie van de reële groei.

Hoewel het gemiddeld maandelijks bedrag in lopende prijzen tussen 2013 en 2022 duidelijk is toegenomen (respectievelijk 647 en 832 €, of een toename van 29%), geldt dit veel minder voor het gemiddeld maandelijks bedrag in constante prijzen (prijzen 2013), met respectievelijk 647 en 676 € gaat het om een stijging met net geen 5%. Er dient te worden opgemerkt dat deze cijfers met de nodige voorzichtigheid moeten worden geïnterpreteerd. Zo is er in constante prijzen maar een stijging van 0,6% als we terugkijken tot 2009, het begin van onze cijferreeks. Bovendien gaat het hier om de feitelijk uitgekeerde bedragen, die bepaald worden door meerdere parameters, waaronder niet alleen de barema’s, maar ook de vrijstellingen in verband met andere inkomens van de persoon met een handicap (“prijs van de arbeid”) of diens partner (“prijs van de liefde”)[2]. Het is waarschijnlijk dat een aanpassing van de barema’s zich wel vertaalt in een hogere uitkering voor de mensen die al een uitkering kregen, maar dat daarnaast ook een groep mensen recht krijgt op een zeer beperkte uitkering (de personen wiens inkomen ervoor net te hoog was om recht te hebben op een uitkering). Merk ook op dat de inflatiepiek in 2022 door het automatisch indexeringsmechanisme een uitgesproken impact heeft op het gemiddeld bedrag in lopende prijzen.

Ook de totale uitgaven op jaarbasis kunnen in kaart worden gebracht. Figuur 4 geeft de evolutie voor de jaarlijkse uitgaven voor de IVT en/of de IT weer en dit opnieuw voor de periode 2013 tot en met 2022. Hieruit blijkt dat de uitgaven over deze periode sterk zijn toegenomen en dit zowel in lopende als in constante prijzen. De voornaamste verklaring hiervoor is de toename van het aantal rechthebbenden, zoals besproken bij figuur 1. Voor 2022 moeten we, althans voor de uitgaven in lopende prijzen, uiteraard ook opnieuw wijzen op de hoge inflatie tijdens 2022 die leidde tot vijf indexaties van de barema’s.   

Naast statistieken over het aantal rechthebbenden en de uitgaven, zijn er ook gegevens over de medische erkenningen beschikbaar. Omdat we deze vorig jaar reeds in detail bespraken en de verschillen tussen 2022 en 2021 eerder beperkt zijn, gaan we daar hier niet opnieuw op in. Bijkomende cijfergegevens, o.m. betreffende de aanvragen, zijn beschikbaar in de rubriek Cijfers van sociale bescherming”.