17 oktober dag van verzet tegen armoede
17 oktober is de Werelddag van het Verzet tegen Armoede. Jaarlijks brengen armoedeorganisaties armoede onder de aandacht van het grote publiek en beleidsmakers. Personen met een handicap kunnen disproportioneel vaak getroffen worden door armoede.
De FOD Sociale zekerheid is nauw betrokken bij het federaal armoedeplan en volgt met name een reeks acties op om dat risico op armoede bij personen met een handicap te beperken. De Directie-generaal Personen met een Handicap (DG HAN) werkt in het bijzonder op het verminderen van het aantal mensen dat om allerlei redenen tegemoetkomingen of ondersteuning waarop ze recht zouden kunnen hebben niet opneemt.
Het risico op armoede bij personen met een handicap
In België is het risico op armoede voor mensen met een handicap aanzienlijk hoger dan gemiddeld. Terwijl het algemene financiële armoederisico stabiel is gebleven rond 13,2%, ligt dit percentage bij personen met een handicap een stuk hoger, namelijk 18,4% in 2022.
Véronique Bocken, non-takeupcoördinator DG HAN: “Dit verschil weerspiegelt de structurele drempels waarmee deze groep geconfronteerd wordt, zoals beperkte toegang tot werk, sociale uitsluiting en complexere toegang tot sociale rechten. Bij heel wat mensen spelen ook meerdere gronden waarop ze gediscrimineerd worden. Een alleenstaande moeder met een handicap die haar job verliest komt bijvoorbeeld snel in armoede terecht. Ook zijn de wettelijke criteria om in aanmerking te komen voor een erkenning van de handicap of een financiële ondersteuning (zoals de inkomensvervangende of integratietegemoetkoming) vaak een drempel.Wie geen vast domicilie-adres heeft moet bijvoorbeeld al een referentie-adres aanvragen bij het OCMW om een tegemoetkoming te kunnen krijgen, wat een extra drempel vormt. Cijfers over die intersectionaliteit zijn niet altijd eenvoudig te interpreteren. “
Het Federaal Plan voor Armoedebestrijding
Het federaal actieplan voor armoedebestrijding wordt gecoördineerd door de POD Maatschappelijke integratie en richt zich op 3 hoofdthema's:
1) vroegtijdige opsporing en preventie van armoede
2) werk als hefboom in de strijd tegen armoede en ongelijkheid door een actieve deelname aan de arbeidsmarkt aan te moedigen;
3) toegang tot rechten en inclusie voor iedereen garanderen door middel van de strijd tegen non-take up.
Sébastien Bastaits, federaal armoede-ambtenaar bij de FOD Sociale zekerheid: “Het netwerk van federale armoedeambtenaren speelt een cruciale rol in het opvolgen van de uitvoering van het federale armoedeplan binnen de verschillende federale diensten. Dit netwerk werkt samen met de minister of staatssecretaris voor Armoedebestrijding om de impact van beleidsmaatregelen op armoede te evalueren.
Binnen dit plan heeft de FOD Sociale Zekerheid de uitwerking van verschillende maatregelen geleid, waaronder het verhogen van de inkomensvervangende tegemoetkoming voor personen met een handicap tot aan de armoedegrens en het afschaffen van de zogenaamde "prijs van de liefde." Dankzij die laatste maatregel wordt bij het berekenen van de integratietegemoetkoming geen rekening meer gehouden met het inkomen van de partner van de persoon met een handicap.”
Cijfers als hefboom voor beleid
Een correcte inschatting van de sociaal-economische situatie én het voorgestelde beleid zijn uiteraard erg belangrijk om armoede aan te pakken.
Onze FOD was samen met de POD Maatschappelijke integratie verantwoordelijk voor de monitoring van het plan op basis van verschillende indicatoren, zoals het armoederisico of de materiële deprivatie op basis van de EU-SILC-cijfers'. De POD MI houdt zelfs een armoedebarometer (link) bij om die evolutie op te volgen. De FOD leverde onder andere de cijfers toe waaruit blijkt dat de inkomensgarantie voor ouderen (IGO) intussen opgetrokken is tot de armoedelijn voor alleenstaanden, maar dat het leefloon nog steeds ver onder de armoededrempel ligt.
Wist je dat de FOD Sociale Zekerheid voor die monitoring en evaluatie het model ‘BELMOD’ ontwikkelde? Dankzij dat systeem kunnen we de impact simuleren van beleidsmaatregelen op verschillende huishoudens en bijdragen aan een efficiënt beleid dat ingrijpt waar nodig. Het BELMOD-team becijferde hoeveel de armoede onder de personen met een inkomensvervangende tegemoetkoming (IVT) de afgelopen jaren gedaald is dankzij de verhoging van de uitkeringsbedragen. We zouden in de toekomst een nieuwe toepassing willen ontwikkelen om mogelijke rechthebbenden proactief te gaan identificeren.
Project om de toegang tot sociale rechten te vergemakkelijken
Een belangrijke actie die de DG HAN momenteel onderneemt, is het project om de toegang tot sociale rechten te vergemakkelijken. Dit project, dat deel uitmaakt van een studie naar non-take-up,richt zich op het begrijpen waarom mensen met een handicap niet alle rechten en tegemoetkomingen aanvragen waarop ze recht hebben. Dit kan te maken hebben met administratieve obstakels, gebrek aan informatie of complexiteit van de procedures.
Het project, onder leiding van non-takeupcoördinator Véronique Bocken, combineert zowel kwalitatief als kwantitatief onderzoek: “Er werden interviews afgenomen met verschillende stakeholders, zoals Unia, ziekenfondsen en inclusie-organisaties, om de belangrijkste belemmeringen te identificeren. Daarnaast werden focusgroepen en een online enquête gehouden om te onderzoeken hoe mensen met een handicap zelf het proces van rechtentoekenning ervaren. Zo zullen we stap per stap de obstakels in kaart kunnen brengen.
De studie streeft ernaar om de oorzaken van non-take-up voor de verschillende doelgroepen van DG HAN te identificeren, rekening houdend met alle types handicaps. De studie wil het bilan opmaken van de bestaande acties tegen non-take-up en efficiënte acties op poten zetten opdat meer personen met een handicap hun rechten opnemen. Tot slot wil de studie er ook voor zorgen dat DG HAN een tool heeft om het beleid rond take-up aan te passen door de nodige correcties in te voeren.
Een van de doelen van dit project is om concrete oplossingen te bieden. Zo wordt er ingezet op het harmoniseren van de methoden voor het beoordelen van handicap in België, wat zal bijdragen aan een meer inclusieve benadering van sociale bescherming. Naast een armoedenetwerk zou ook een non-take-upnetwerk bij verschillende overheidsdiensten een enorme meerwaarde zijn.’
Het vierde federale armoedeplan werd net afgerond. De volgende federale regering zal een nieuw plan lanceren. Het moge duidelijk zijn dat een goede samenwerking tussen alle betrokkenen nodig is om armoede de wereld uit te helpen, niet in het minst met de ervaringsdeskundigen zelf.