Documentaire “Zie mij doen” over de wijze waarop we naar personen met een handicap kijken
Klara Van Es maakte met Zie Mij Doen een aangrijpende documentaire over de leefwereld van mensen met een verstandelijke handicap en de wijze waarop we met hen omgaan en naar hen kijken. Die beeldvorming verandert voortdurend en deze documentaire draagt daar zeker toe bij.
De DG Personen met een handicap erkent diverse handicaps, waaronder mentale handicaps. Zo kan wie een mentale handicap heeft en voldoet aan bepaalde criteria, aanspraak maken op een tegemoetkoming, parkeerkaart of andere sociale en fiscale maatregelen. Momenteel is zo’n 22% van alle erkenningen gelinkt aan een mentale handicap. Het kan dan gaan om bijv. dementie, verstandelijke handicaps of psychiatrische aandoeningen.
Onze artsen houden in hun evaluatie steeds rekening met de impact van een handicap op het dagelijks leven. Ze kijken welke problemen iemand ondervindt op het vlak van:
• zich verplaatsen
• aankopen doen, eten bereiden en opeten
• zich verzorgen en aankleden
• het onderhouden van de woning
• het inschatten en vermijden van gevaar
• de mogelijkheid te communiceren en contacten onderhouden met anderen.
Een persoon met een handicap is dus lang niet altijd herkenbaar aan zijn rolstoel. We merken op dat personen met mentale handicaps nog niet altijd op begrip kunnen rekenen. Soms komen er bijv. onterechte klachten over begeleiders die op een parkeerplaats voor personen met een handicap parkeren terwijl de erkende persoon vlot uit de auto stapt. Mensen beseffen vaak niet dat iemand fysiek perfect in staat kan zijn om een lange afstand te wandelen maar zich bijv. niet kan oriënteren.
Zie Mij Doen
Synopsis: Mensen met een verstandelijke beperking worden vaak lichtjes meewarig aangekeken. Maar zij hebben net zoals iedereen gevoelens en humeuren die kunnen botsen. Ze hebben hun eigen gedachten, verlangens en meningen; een eigen leven. In een poëtisch zwart-wit portret laten Nadine, Sofie, Sam, Quan, Mathias en Jessica ons in hun gedachten en emoties kijken.
We konden de maakster interviewen over enkele thema’s in haar film.
Waarom het kijken naar personen met een handicap als thema?
2 Thema’s zijn belangrijk in mijn film. Ten eerste emoties en mentale handicap en ten tweede kijken naar handicap. Die thema’s kwam ik vrij snel tegen tijdens mijn research op locatie. Ik merkte dat mensen met een mentale handicap hun emoties direct en ongefilterd uitten. Dus was het snel duidelijk dat mijn film daarover moest gaan: hoe en wat voelen mensen met een mentale handicap, hoe uiten ze die emoties, hoe gaan ze ermee om?
Omdat ik zelf ook voortdurend zat te kijken naar potentiële personages, was het ook evident dat deze film over “kijken naar handicap” moest gaan. Hoe kijken mensen zonder handicap naar mensen met een handicap, en omgekeerd? Hoe willen mensen met een handicap dat er naar hen gekeken wordt?
Hoe heb je je voorbereid?
Mijn empirische research op locatie gaat altijd gepaard met een wetenschappelijke studie van mijn onderwerp en dus heb ik veel gelezen over neurowetenschappen, handicap, emoties en emotionele ontwikkeling bij mensen met een handicap. Uiteraard om te weten en te begrijpen wat ik zag en in het verlengde daarvan om te weten wat ik moest filmen. Ook over kijken heb ik veel gelezen, onder meer het boek “Staring. How we look” van de Amerikaanse prof Rosemary Garland-Thomson. Het gaat over hoe je als mens met een handicap aan de slag kunt met de starende blikken van mensen zonder handicap, zodat er misschien een soort van wederzijdse openheid en begrip groeit in de kruisende blikken.
Hoe verliepen de gesprekken?
De gesprekken met mensen met een (verstandelijke) handicap zijn doorgaans spontaan. Ze zeggen wat ze te zeggen hebben. Ze zijn doorgaans ook altijd duidelijk: ja is ja en nee is nee. Ik vond dat eerlijk gezegd makkelijk. Ik wist voor we gingen filmen al dat sommige van mijn personages niet het onderscheid zouden maken tussen mij als bezoeker van Monnikenheide en als filmer. Daarom hebben we de opmerkingen aan mijn adres ook in de film geïntegreerd.
Welke reacties krijg je op de film?
Die zijn, voor zover ze tot bij mij komen, (zeer) lovend. En dat is natuurlijk prettig! Mensen die ervaringsdeskundige zijn wat betreft handicap, omdat ze familie hebben met een handicap of omdat ze werken met mensen met een handicap vinden de film bijzonder herkenbaar en respectvol. Dus dat is mooi.
Wordt er qua toegankelijkheid van openbare ruimtes al voldoende rekening gehouden met aanpassingen voor mensen met een mentale handicap?
Hier kan ik moeilijk veralgemenen. De plekken waar wij gefilmd hebben, en soms waren daar openbare gebouwen bij, waren over het algemeen goed toegankelijk, denk ik. Ik kan natuurlijk niet oordelen in de plaats van iemand in een rolstoel bijvoorbeeld. In de privésector ligt de toegankelijkheid moeilijker. Ik weet dat de begeleiding van Quan mij ooit vertelde dat ze een halve zondagnamiddag gezocht hebben in (de omgeving van) Zoersel naar een café dat open was en waar je zonder letterlijke drempels met een elektrische rolstoel naar binnen kon. Dus ja, er is nog werk aan de winkel.
Hoe evolueert de beeldvorming volgens jou?
Vroeger werden mensen met een handicap opgeborgen in instellingen. Dat is gelukkig nu niet meer het geval. Mensen met een handicap, ook in instellingen, maken zo veel mogelijk deel uit van de samenleving. in de meeste woonzorgcentra wordt gewerkt volgens het burgerschapsmodel, waarbij begrippen als emancipatie, integratie en levenskwaliteit van mensen met een handicap centraal staan. Vraag is of de samenleving daar altijd even klaar voor is? Ik denk het niet. Er zijn de laatste tijd wel veel televisieprogramma’s die mensen met een handicap, veelal Down, portretteren. En dat is goed, maar bijlange niet genoeg.