Start van een jaar ‘Gender en pensioenen’ met een eerste studievoormiddag over de gezinsdimensie in wettelijke pensioenen

Aan de vooravond van de Internationale Dag van de rechten van de vrouw hebben de Minister van Pensioenen Karine Lalieux en de Minister van Zelfstandigen David Clarinval deze maandagmorgen het startschot gegeven voor een jaar dat in het teken staat van het thema ‘Gender en pensioenen’. De eerste studievoormiddag werd gewijd aan de gezinsdimensie in wettelijke pensioenen.

Hoewel de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen in België elk jaar kleiner wordt, blijven er ongelijkheden bestaan. Dit blijkt uit een nieuwe studie van de FOD Sociale Zekerheid, uitgevoerd door professoren Bea Cantillon, Ria Janvier en Françoise Masai.

De pensioenkloof bedraagt 31,9 % volgens de laatste gegevens van Eurostat (2019) en is een rechtstreeks gevolg van de ongelijkheden tussen vrouwen en mannen van 65 jaar en ouder op de arbeidsmarkt. Vrouwen hebben vaak minder jaren gewerkt omdat zij meer gezinsverantwoordelijkheden opnemen. Zij verdienen overigens nog steeds minder dan mannen voor hetzelfde werk en werken vaker deeltijds. Ook werken zij in minder goed betaalde sectoren, zoals de gezondheidszorg, dienstencheques of distributie.

Uit de studie blijkt dat de inkomens vooral bij koppels met een of twee lager geschoolde partners asymmetrisch zijn. Een van de partners heeft een zeer laag loon of werkt niet. Bij koppels op arbeidsleeftijd in 2019 verdiende de man in 65 % van de gevallen het meest.

Bij koppels met twee hooggeschoolde partners daarentegen zijn de verschillen tussen de inkomens het kleinst.

Deze elementen zijn belangrijk wanneer rekening moet worden gehouden met de gezinsdimensie in pensioenen.

De auteurs van de studie, Bea Cantillon, Ria Janvier en Françoise Masai, hebben de gezinsdimensie in de wettelijke pensioenen opnieuw onder de loep genomen. Dat deden ze reeds een eerste keer in 2014, als leden van de commissie Pensioenhervorming 2020 - 2040.

Deze commissie bestond uit twaalf vooraanstaande experten en moest van de toenmalige Minister van Pensioenen en de Minister van Zelfstandigen – respectievelijk Alexander De Croo en Sabine Laruelle – scenario’s aanreiken voor de hervorming van de drie wettelijke pensioenstelsels om de sociale en financiële houdbaarheid van de stelsels te verbeteren.

De resultaten van de studie over de modernisering van de gezinsdimensie van de wettelijke pensioenen werden samen met het eindverslag van de Commissie gepubliceerd: Bijlage 3-4 (.pdf) 

De auteurs hadden mogelijke manieren onderzocht om de gezinsdimensie van de wettelijke pensioenen te moderniseren. De studie was relevant gezien de grote sociaal-demografische veranderingen van de laatste vijftig jaar: de veralgemening van tweeverdieners, het toegenomen aantal echtscheidingen, en het ontstaan van andere samenlevingsvormen dan het huwelijk. De levensstandaard van tweeverdienersgezinnen wordt niet langer bepaald door het gezinshoofd, maar door het arbeidsinkomen van beide partners. Partnerrelaties leiden steeds minder tot een huwelijk, duren vaker minder lang en zijn niet stabiel. De gezinsdimensie van de pensioenen moet dus worden herzien.

Uit de bijgewerkte studie blijkt dat de pensioenkloof (gender pension gap) ieder jaar geleidelijk aan kleiner wordt, maar dat echte gelijkheid niet op middellange termijn in zicht is, gelet op de nog bestaande verschillen op de arbeidsmarkt. De kloof tussen vrouwen en mannen wordt beperkt door beschermingsmechanismen, zoals het rekening houden met de gezinsdimensie en solidariteit.

De gezinsdimensie is aan hervorming toe gelet op de economische, demografische en sociologische ontwikkelingen van onze samenleving. Voorzichtigheid is evenwel geboden om te voorkomen dat vrouwen in armoede terechtkomen of dat hun levensstandaard sterk daalt wanneer zij de pensioengerechtigde leeftijd bereiken.

"Wanneer we de laatste vijf jaar als maatstaf nemen, daalt het aandeel overlevingspensioenen in de wettelijke pensioenregeling elk jaar met 0,59 procentpunten voor werknemers en zelfstandigen, en met 0,34 procentpunten voor ambtenaren. Een eenvoudige rekensom leert dat we nog zeker tot 2033 overlevingspensioenen zullen hebben; bij ambtenaren is dat zelfs tot in 2071", aldus Bea Cantillon, professor sociologie aan de Universiteit Antwerpen.

Ook in Europa zal de pensioenkloof de komende tien jaar geleidelijk aan afnemen, blijkt uit het project MIGAPE (Mind the Gap in Pensions), dat wordt voorgesteld door het Federaal Planbureau. In België zal de gender gap de komende decennia aanzienlijk afnemen, met name door de grotere participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt. Maar, zo wordt gewaarschuwd, de pension gap in België zal niet volledig verdwijnen indien vrouwen meer dan mannen deeltijds blijven werken en de loonkloof niet wordt gedicht.

Minder ongelijkheden in het pensioenstelsel voor statutaire ambtenaren

Het pensioenstelsel voor statutaire ambtenaren biedt diverse garanties voor een ‘betere’ gelijke behandeling van vrouwen en mannen. De obstakels die aan de basis liggen van de loonkloof, zijn minder aanwezig in het ambtenarenpensioenstelsel dan in de andere twee pensioenstelsels. Daar zijn er meer deeltijdbanen en lagere lonen, vooral in de sectoren waar vrouwen in de meerderheid zijn.

"Bij de berekening van het pensioen van statutaire ambtenaren kan men gewagen van een vrouwvriendelijk systeem. Tal van verloven en afwezigheden in het geval van een voltijdse tewerkstelling tellen mee voor het wettelijk pensioen. Ook het gegeven dat de gemiddelde wedde van de laatste vijf of tien jaar als basis dient voor de berekening van het pensioen is een voordeel, zelfs indien de ambtenaar deeltijds heeft gewerkt op het einde van zijn loopbaan. Gezinslast speelt geen rol. Bij een ‘volledige’ loopbaan heeft de ambtenaar recht op een individueel pensioen aan 75 % van de referentiewedde", aldus Ria Janvier, doctor in de rechten aan de Universiteit Antwerpen.

Een jaar ‘Gender en pensioenen’

De studieochtend was het startschot van een jaar dat in het teken staat van het thema ‘Gender en pensioenen’. De komende twaalf maanden zijn verschillende grote evenementen gepland.

Karine Lalieux, Minister van Pensioenen: "Een van de prioriteiten van de toekomstige pensioenhervorming zal erin bestaan de hardnekkige ongelijkheden tussen vrouwen en mannen sterk te verminderen. Kortere loopbanen, periodes van deeltijds werken, lagere lonen: de ongelijkheden die vrouwen tijdens hun hele loopbaan ondervinden, hebben een directe impact op de hoogte van hun pensioen en dus op hun levenskwaliteit na de beroepsloopbaan.

Om doeltreffend te kunnen optreden en vrouwen in real time te kunnen informeren over hun rechten en de impact van hun loopbaankeuzes op hun pensioen, moeten we ons kunnen baseren op betrouwbare en actuele studies, analyses en gegevens. Het jaar ‘Gender en pensioenen’ zal de aandacht vestigen op de bijzondere situatie van vrouwen binnen het pensioenstelsel, dat nog te sterk wordt gekenmerkt door een patriarchale visie in onze samenleving.”

David Clarinval, minister voor Zelfstandigen: "Het spreekt vanzelf dat alle zelfstandig werkzame vrouwen betrokken zijn bij de evolutie van het pensioen. Wij constateren echter dat er in België nog steeds sprake is van een genderkloof op het gebied van pensioenen en dat er ook inkomensverschillen binnen een koppel bestaan.

Toch gaan we de goede kant op: uit studies blijkt dat de kloof tussen mannen en vrouwen op het gebied van pensioenen jaar na jaar kleiner wordt. Ik kan deze trend alleen maar toejuichen. Er moet echt werk worden verzet om deze trend voort te zetten en te voorkomen dat de ongelijkheden tussen mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt blijven bestaan en uiteindelijk gevolgen hebben voor de pensioenen van vrouwen.

Wij werken ook aan de modernisering van het gezinsaspect van de pensioenen en aan meer solidariteit binnen het koppel, zodat de pensioenen beter aansluiten bij de huidige en toekomstige ontwikkelingen in onze samenleving.”

Monitoring van de genderdimensie in pensioenen

In het kader van het themajaar zal de Federale Pensioendienst (FPD), in samenwerking met het Rijksinstituut voor sociale verzekeringen der zelfstandigen (RSVZ), SIGEDIS en het Federaal Planbureau, het pensioen van vrouwen en mannen systematisch vergelijken op de website PensionStat.be. Dit onlineplatform van de pensioendiensten en SIGEDIS biedt betrouwbare en relevante cijfers over de pensioenen in België.

Deze monitoring zal het mogelijk maken de gekende oorzaken en gevolgen van de pensioenkloof tussen vrouwen en mannen en de ontwikkeling ervan permanent vast te stellen. Op die manier zal het gendereffect van het beleid zichtbaar worden en van nabij kunnen worden gevolgd.

De gezinsdimensie van de wetteljke pensioenen (.pdf)

Contact

FOD Sociale Zekerheid

0473 13 13 29
press@minsoc.fed.be