Microsimulatie voor sociaal beleid in België (MIMOSIS)

Onze FOD onderhoudt een microsimulatiemodel voor sociaal beleid in België: "MIMOSIS" (MIcrosimulation MOdel for Belgian Social Insurance Systems). Het model werd ontwikkeld door drie universitaire teams.

MIMOSIS maakt het mogelijk om de impact van geplande hervormingen op vlak van sociaal beleid na te gaan: welke bevolkingsgroepen worden door de voorgestelde maatregel getroffen (zowel in positieve als negatieve zin) en welke bevolkingsgroepen worden het minst getroffen? Zo kunnen beleidsmakers testen of hun geplande hervormingen de gewenste doelstellingen zullen bereiken, zowel op budgettair vlak als wat de verdeling van de effecten over bepaalde bevolkingsgroepen betreft.

MIMOSIS richt zich op 6 beleidsdomeinen:

  • sociale zekerheidsbijdragen,
  • pensioenen,
  • werkloosheidsuitkeringen,
  • inkomensgaranties,
  • ziekte- en invaliditeitsuitkeringen en
  • familiale uitkeringen.

Voor elke hervorming wordt via een geïntegreerde belastingmodule ook het effect berekend op de verschuldigde personenbelasting. Het microsimulatiemodel maakt gebruik van geanonimiseerde, maar individuele administratieve gegevens van het Datawarehouse Arbeidsmarkt en Sociale Bescherming van de KSZ (Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid). Door het gebruik van microgegevens laat het model een zeer gedetailleerde impactanalyse toe van de budgettaire en verdelingseffecten van wijzigingen in een aantal domeinen van de sociale zekerheid.

De eerste versie van MIMOSIS dateert van 2002, de tweede versie van 2009. Op dit moment wordt opnieuw gewerkt aan een geactualiseerde versie van MIMOSIS. Hieronder worden de drie versies kort beschreven. Voor de eerste twee versies vind je tevens een meer gedetailleerde versie van de rekenregels en een oplijsting van de belangrijkste studies waarvoor MIMOSIS werd ingezet. 

Contact: natascha.vanmechelen@minsoc.fed.be

  1. Beknopte beschrijving van data en model
  2. Rekenregels en implementatie per sociaal zekerheidsdomein
  3. Studies

Beknopte beschrijving van data en model

Nieuwe versie

De nieuwe versie van het model zal gebruik maken van een steekproef uit het Datawarehouse Arbeidsmarkt en Sociale Bescherming, getrokken op 1 januari 2016 met inkomensgegevens van voornamelijk 2015. Het gaat om een toevalsteekproef van zo’n 335.000 gezinnen, of 996.000 personen. Deze steekproef is disproportioneel gestratificeerd om betrouwbare resultaten te kunnen genereren voor het Rijk en de deelentiteiten (inclusief het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Duitstalig gebied).

Naast een actualisatie van de onderliggende gegevens wordt ook het model zelf vernieuwd. Daarvoor wordt gebruik gemaakt van nota’s geschreven door een consortium van het Steunpunt Werk (KULeuven), CeSo (KULeuven) en Metices (ULB) in het kader van het PONS-project (Project for the Operation and development of New Statistics in the Datawarehouse Labour Market and Social Protection) dat liep van 12/2013 tot 4/2017 en gefinancierd werd door Federaal Wetenschapsbeleid en de FOD Sociale zekerheid. Het doel van deze nota’s was aan te geven hoe de berekening van een aantal concepten door MIMOSIS verbeterd kan worden. Er werden nota’s opgesteld omtrent de simulatie op basis van administratieve gegevens van volgende sociale voordelen: de uitkeringen voor uitkeringsgerechtigde volledig werklozen, de uitkeringen inzake ziekte en invaliditeit, de werkbonus en de kinderbijslagen.

De volledige nota inzake kinderbijslagen vind je hier. De andere nota’s zijn beschikbaar op aanvraag.

Versie 2009

De versie van 2009 maakt gebruik van een steekproef van ongeveer 299.000 personen uit het Datawarehouse Arbeidsmarkt en Sociale Bescherming, getrokken op 1 januari 2009 en met inkomensgegevens van voornamelijk 2008. De wetgeving die gemodelleerd wordt is deze van de bijdrage- en inkomstenjaren 2001 tot en met 2013.

Een beknopt overzicht van het model en zijn onderdelen:

Versie 2002

De oorspronkelijke versie van het model werd ontwikkeld met een steekproef, getrokken op 1 januari 2002, en met vooral inkomensgegevens van het bijdrage en inkomstenjaar 2001.

Rekenregels en implementatie per sociaal zekerheidsdomein

Versie 2009

De technische ontwikkeling van het model verliep in drie grote stappen:

  1. Een specifiek document voor de aanvraag van de administratieve gegevens (.pdf) werd opgesteld.
  2. Vervolgens werden programma's ontwikkeld om de gegevens uit het Datawarehouse Arbeidsmarkt en Sociale Bescherming om te zetten naar de variabelen waarvoor een machtiging verleend werd. Deze SAS programma's werden verzameld in een zip pakket (.zip).
  3. De gegevens die op basis van stap 1 werden aangeleverd, werden omgezet naar een matrix die als input kan dienen voor het model. Deze matrix omvat 299.198 lijnen. Per lijn worden gegevens van geanonimiseerde individuen genoteerd. Deze gegevens, die opgeslagen worden in de kolommen van de matrix, zijn voornamelijk afkomstig van de verschillende Openbare Instellingen van de Sociale Zekerheid. Dit zijn de SAS programma's (.zip) die voor deze stap gebruikt werden.

De gegevens uit stap 2 worden ingelezen door het model en samen met de geprogrammeerde regelgeving verwerkt. Op basis van de berekening worden een aantal output-indicatoren zoals budgettaire maatstaven en verdelingsindicatoren berekend. Dit zijn de FORTRAN programma's (.zip) die deze taken uitvoeren.

Versie 2002

Onderstaande documenten belichten per domein welke wetgevende regels gemodelleerd werden en hoe deze regels geïmplementeerd werden met behulp van de administratieve gegevens die ter beschikking gesteld werden voor de ontwikkeling van het model. Deze nota's zijn geschreven in het Engels.

Rekenregels en implementatie voor de:

Studies

Versie 2015 van MIMOSIS werd onder meer gebruikt om:

  • de impact van de zachte landingsbanen voor ouderen te simuleren,
  • de hervorming van de prijs van de liefde voor IT-gerechtigden voor te bereiden en
  • inactiviteitsvallen in kaart te brengen.

Over de inactiviteitsvallen voor langdurig arbeidsongeschikten werd gerapporteerd in het themaboek Armoede en Handicap. Over de inactiviteitsvallen voor andere uitkeringsgerechtigden werd gerapporteerd in het landverslag België van de Europese Commissie in het kader van het Europees Semester 2019. MIMOSIS wordt ook gebruikt voor de berekening van de doelmatigheid van de sociale minima.

Versie 2009 van MIMOSIS werd gebruikt om volgende beleidsmaatregelen te simuleren:

  • De versterkte degressiviteit van de Belgische werkloosheidsuitkeringen: effecten op de financiële vallen in de werkloosheid en op de inkomenspositie van werklozen.

In 2012 onderging de Belgische werkloosheidsverzekering een belangrijke hervorming. De contouren ervan waren eerder vastgelegd in het federaal regeerakkoord van eind 2011. De bedoeling van deze hervorming is volgens dit regeerakkoord 'werk aantrekkelijker maken' en 'arbeidsparticipatie verhogen'. De hervorming wil werklozen stimuleren sneller werk te zoeken én te aanvaarden. Hiertoe raakt ze aan bijna alle belangrijke aspecten van de werkloosheidsverzekering: wie precies toegang heeft, hoe lang hij of zij een uitkering kan ontvangen, hoeveel deze uitkering bedraagt, wat van hem of haar wordt verlangd om de uitkeringen te behouden, enz. Een belangrijk speerpunt van de hervorming is de versterkte degressiviteit van de uitkeringen. Dit houdt in dat het uitkeringsbedrag voortaan sterker en sneller gaat afnemen met de werkloosheidsduur. Een aantal effecten van deze ingreep werden geëvalueerd.

Een uitgebreide beschrijving van deze oefening kan je vinden op de website van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (.pdf).

  • Het leefloon en alternatieven voor de sociaalprofessionele integratievrijstelling in de berekening van het inkomen. Hoe in België de overgang van een leefloon naar werk financieel aantrekkelijk maken?

Om de overgang van een leefloon naar (deeltijds) werk financieel aantrekkelijk te maken, voorziet de huidige regelgeving dat bij de berekening van de bestaansmiddelen, en dus het recht op leefloon, inkomens uit werk of beroepsopleiding tot op zekere hoogte vrijgesteld worden. Dit is de zogenaamde sociaalprofessionele integratievrijstelling (SPI). Onder meer door het forfaitaire karakter, kampt het systeem van de SPI-vrijstelling met een aantal beperkingen. In dit rapport analyseren we de inactiviteitsvallen voor leefloners. Voor één onderdeel van deze studie werd gebruik gemaakt van MIMOSIS. Een uitgebreide beschrijving van de volledige oefening kan je vinden op de website van de Koning Boudewijnstichting.

  • Verdelingsgegevens inzake kinderbijslag over de verschillende entiteiten.

Op vraag van Famifed werden verschillende tabellen gereproduceerd met verdelingsgegevens inzake het globale bedrag aan kinderbijslag en de verdeling naar verschillende componenten (basisbedrag, supplement leeftijd en sociale supplementen). Doorgaans ging het om ad hoc vragen die niet opgenomen werden in omkaderende teksten. Van één onderdeel, met name het onderzoek naar de kinderbijslag voor kinderen met een aandoening, werd wel een publiek beschikbaar verslag opgemaakt.
Een beschrijving van deze oefening kan je vinden op de website van Famifed (.pdf).

  • Wetsvoorstel om sommige sociale minima op te trekken en de rechten in de sociale zekerheid te individualiseren.

Het Rekenhof werd in 2012 gevraagd om een eerdere studie uit 2008 te actualiseren. Deze oefening had tot doel na te gaan wat de mogelijke budgettaire impact zou zijn van het verhogen van bepaalde sociale uitkeringen tot aan de Europese armoedenorm en bepaalde rechten te individualiseren. De FOD Sociale Zekerheid leverde ondersteunend materiaal voor dit advies, onder andere gebaseerd op simulaties met het model MIMOSIS. Een verslag van deze oefening kan je vinden op de website van de Kamer van Volksvertegenwoordigers (.pdf).

Versie 2002 van MIMOSIS werd gebruikt om volgende beleidsmaatregelen te simuleren: